ධම්මානුපස්සනාව - බොජ්ඣංග විදර්ශනාවෙහි උපේක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය

විදර්ශනා නුවණ දියුණුවට වැදගත්

අම්බලන්ගොඩ, කහව ගල්දූව
ආරණ්‍ය සේනාසනයේ
කම්මට්ඨානාචාර්ය
ත්‍රිපිටකාචාර්ය, ත්‍රිපිටක විශාරද
කහගොල්ලේ සෝමවංශ හිමි

භාවනා අතුරෙන් විදර්ශනා නුවණ දියුණු කරන භාවනාව ඉතා වැදගත්. එනම්, දැන් ඉගෙන ගන්නා උපේක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය ඉතා වැදගත්.

සමාධි ආදී බොජ්ඣංග ධර්ම සියල්ල පෙර ලිපි මඟින් සඳහන් කළ අතර උපේක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය උප - ඉක්ඛ ධාතුවකින් උපේක්ෂා හැදී තිබෙනවා. එනම් මධ්‍යස්ථ බ ව යි. කුමන දෙයක් කෙරෙහිවත් ඇලෙන්නේ, ගැටෙන්නේ නැතිව දියුණු සිත මධ්‍යස්ථ භාවයට ගෙනෙන්න පුළුවන්.

උපේක්ෂා සම්බොජ්ඣංගය, ගැන හොඳින් නුවණින් පිරික්සා කර බලන විට, එයත් ඇතිව නැතිවන බව වැටහෙනවා. නූපන්නා වූ උපේක්ෂා සම්බොජ්ඣංගය උපන් බවත්, උපන්නා වූ සම්බොජ්ඣංගය දිගට පවත්වාගෙන යාමට සිහි නුවණ පාවිච්චි කළ යුතු බවත්, තමන් හොඳට සිහි නුවණින් කල්පනා කර ගන්නට අවශ්‍යය යි. උපන්නා වූ උපේක්ෂා සම්බොජ්ඣංගය වැඩි දියුණු කර ගන්නට උත්සාහවන්ත විය යුතු යි.

උපේක්ෂා සම්බොජ්ඣංගය උපදවා ගන්නට උපකාරක ධර්ම හතක් තිබෙනවා. පළමුවැන්න තමාගේ කර්ම, කර්ම විපාකයන් තමා විඳින බව හා සත්ත්වයන් පුද්ගලයන් යැ’යි යමක් නැති බව මෙනෙහි කිරීම, කර්මය ගැන මෙනෙහි කළ යුතු යි. සත්ත්ව , පුද්ගල , ආත්ම ගැන මෙනෙහි නො කිරීම. පරමාර්ථ වශයෙන් සත්ත්වයෙක්, පුද්ගලයෙක්, ආත්මයක් නැහැ. සම්මුති වශයෙන් පමණක් සත්ත්ව, පුද්ගල , ආත්ම තියෙනවා. එහෙමනම්, කර්මය ගැන මෙනෙහි කරන විට සිත මධ්‍යස්ථ භාවයට පත් වෙනවා.

දෙවන කාරණය සංඛාර ධර්මයන් තමන්ගේ කැමැත්තට අනුකූලව නොපවතින බව හා තාවකාලික බව මෙනෙහි කිරීම, මොනම දෙයක්වත් තමන්ගේ කැමැත්තට අනුව වසඟයෙහි පවත්වාගන්නට පුළුවන්කමක් නැහැ. ඒ සියල්ලම වෙනස් වෙවී , වෙනස් වෙවී යනවා. ඒවා ගැන හොඳට කල්පනා කිරීමෙන් උපේක්ෂා බොජ්ඣංගය හොඳට දියුණු කර ගන්න පුළුවන්.

තුන්වන කාරණය තමන්ගේ ජීවිතයට අත්‍යවශ්‍ය කාරණයක්. ගිහි උදවියත් තම තමන්ගේ දූ දරුවන්ගෙත් , පැවිද්දෙක් නම්, පැවිදි භික්ෂූන් වහන්සේ, ශිෂ්‍ය භික්ෂූන් වහන්සේලාත් , ඒ වගේ ම උපාධ්‍යායන් වහන්සේත් මොහොතක් ම තමා වෙතින් වෙන් නොකරන ලැදැ’යි ඔවුන් කෙරෙහි මමත්වය උපදවා ක්‍රියා කරන , පරිභෝග කරන සිවුරු පිරිකර ආදිය අතින් දෙනු තබා, අතින් ඇල්ලීමකටවත් නොදෙන ගති ඇති පුද්ගලයන් ආශ්‍රය නො කිරීම. එනම්, තණ්හාව, තරහව හට ගන්නා පුද්ගලයන් ආශ්‍රය කිරීමෙන් වැළකිය යුතු යි. මධ්‍යස්ථ පුද්ගලයන් ආශ්‍රය නිශ්‍රය කිරීමට තමන්ගේ සිත යොමු කරගත යුතු යි. එවිට තණ්හාව, තරහව තිබෙන අය , ඒ වගේම ගිහි පැවිදි කොයි කවුරු වුණත්, ආලයෙන් , සෙනෙහසෙන් ආශ්‍රය නිශ්‍රය කරන අය ආශ්‍රය කිරීමෙන් වැළකිය යුතු යි.

තව ද ආශ්‍රය කළ යුත්තේ මධ්‍යස්ථ අරමුණු ඇති පුද්ගලයන් ය. ඔවුන් ආශ්‍රය කරන විට, උපේක්ෂා සම්බොජ්ඣංගය හොඳට දියුණු කරගන්න පුළුවන්.

පස්වැනි කාරණය හැම දෙයක් ම මධ්‍යස්ථවම බැලිය යුතු යි. උපේක්ෂා බොජ්ඣංගය දියුණු කරගැනීම සඳහා ම බලවත් උත්සාහයෙන් කටයුතු කළ යුතු යි. එවිට කිසිම දෙයක , කරදර , පීඩාවකට , බාධාවක් නොවී මෙය දියුණු කර ගන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. උපේක්ෂා සම්බොජ්ඣංගය විශේෂයෙන් නිවන් සම්පත් අවබෝධ කරගැනීමට සුවිශේෂී කරුණක්.

හැම දෙනාම ලාභ අරමුණෙන් උඩඟු වන අතර අලාභ අරමුණෙහි හඬා දොඩා වැළපෙනවා. උපේක්ෂා සම්බොජ්ඣංගය දියුණු කර ගැනීමෙන් ලාභයේ දී ත් , අලාභයේ දී ත් මධ්‍යස්ථ ව වාසය කරනවා. නින්දා-ප්‍රශංසා දෙකෙහි ත් , සැප-දුක් දෙකෙහි ත් මධ්‍යස්ථ ව වාසය කරනවා. යස -අයස දෙකෙහි ද මධ්‍යස්ථව වාසය කරයි. මේ අෂ්ට ලෝක ධර්මය හෙවත් තාදී ගුණය තමන්ගේ සිතේ දියුණු කර ගැනීම සඳහා බලවත් උත්සාහයකින් කටයුතු කරන්න පුළුවන් නම්, එය උතුම් අවස්ථාවක්. මේ පාඩම් හතෙන් ම බොජ්ඣංග හත ගැන කියැවුණා. නිවන් සම්පත් අවබෝධ කරගන්න, සති, ධම්ම විචය හෙවත් නුවණ, විරිය, පීති, පස්සද්ධි, සමාධි, උපේක්ඛා ආදී බොජ්ඣංග හතක් කියැවුණා.

බොජ්ඣංග හතම මෙලොව දියුණුවට , පරලොව සුගතියට , නිවන් සම්පත් සඳහාත්, හේතු වෙනවා. බොජ්ඣංග ධර්මයෝ ද මොහොතක් පාසා ම වෙනස් වන බැවින්, අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. එලෙස මෙනෙහි කරගෙන යනවිට, තමන්ගේ සිත බොහොම පිරිසුදු ව නික්ලේෂී භාවය කරා ගෙන යන්න පුළුවන්කම තිබෙනවා. ඒ වගේම තමාගේ සන්ථානය දියුණු කර ගැනීමෙන්, සෝක, පරිදේව සංසිඳුවා ගන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. දුක් -දොම්නස් දෙකම සංසිඳවා ගෙන නිවන් මඟට බැසගත හැකි යි. නිර්වාණය සාක්ෂාත් කරගන්න පුළුවන්.

ආනාපාන සති භාවනාව, කායගතා සති භාවනා ආදිය නිවැරැදිව කර ගැනීමෙන් බොජ්ඣංග හත හොඳින් දියුණු කර ගන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. එහෙමනම්, තමන්ගේ ගුණ සම්පත් ගැන කල්පනා කර, ශීලා දී ප්‍රතිපත්ති ගැන සිතා නිවන් සම්පත් බලාපොරොත්තුවෙන් චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා මේ බොජ්ඣංග හත හොඳට දියුණු කර ගන්න අවශ්‍යය යි.

රෝගී ව සිටි මහා කාශ්‍යප ස්වාමීන් වහන්සේටත් , මුගලන් ස්වාමීන් වහන්සේටත්, බොජ්ඣංග දේශනාව නිරෝගී සුවය සඳහාත් හේතු වුණා. බුදුරජාණන් වහන්සේත් රෝගී වූ මොහොතේ බොජ්ඣංග දේශනාව චුන්ද ස්වාමීන් වහන්සේ පැවැත්වූ විට උන්වහන්සේටත් නිරෝගී සැප ලැබුණා. එසේනම්, බොජ්ඣංග දේශනාව නීරෝගී සුවය සඳහාත් හේතු වෙනවා. මෙලොව දියුණුව, සසර කෙටි කරගැනීමට සේ ම නිවන් සුව ලබන්නටත්, ජීවිතවල ඇති අඩුපාඩුකම් යටපත් කරගන්නත් පුළුවන්කම තියෙනවා.

සති සම්බොජ්ඣංගය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි , ධම්මවිචය සම්බොජ්ඣංගය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි, විරිය සම්බොජ්ඣංගය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි, පීති සම්බොජ්ඣංගය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි, පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. සමාධි සම්බොජ්ඣංගය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. උපේක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම ලෙස මෙනෙහි කරන්න.

මෙලෙස මෙනෙහි කර නූපන්නා වූ බොජ්ඣංගය උපන්න බවත්, උපන්නා වූ බොජ්ඣංගය දියුණු වෙන බවත් කල්පනාවෙන් මේ භාවනාව හොඳට දියුණු කරගනු ලැබුවොත්, අපේ සිත වේගවත් ව ඉදිරියට යන්න පුළුවන්. සිතේ තිබෙන පහත් සිතිවිලි, ක්ලේෂයෝ, දුරු කරගෙන, යටකරගෙන ඉදිරියට ගෙන යන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. ඒ වගේ ම කරදර, පීඩා, සහිතයි යනුවෙන් නැවත හැරුණොත්, නිවන් මඟ වැරදුණා වෙනවා. එහෙමනම් නිවන් මඟ උදෙසා ඉදිරියට ම යා යුතු යි.

ජම්මික ප්‍රබෝධනී වැලිකල