ධර්මය හදවතින් ම පිළිගන්න

බළංගොඩ ශ්‍රී ධර්මානන්ද
පිරිවෙන් විහාරාධිපති
කරගොඩ උයන්ගොඩ
මෛත්‍රීමූර්ති මහා නා හිමි

මේඝිය හිමියෝ තම සිත් ගත් අඹ උයනට වැඩමකර භාවනාව සඳහා ගසක් මුල වැඩ සිටියහ. මෙහිදී මොන තරම් උත්සාහ කළ ද සිත එකඟ කර ගැනීමට නොහැකි විය. විවිධ අරමුණු කරා සිත දුවන්නට විය.

මෙම අඹ උයන සංසාර ගමනෙහි ආත්ම පන්සියයක් උද්‍යාන ක්‍රීඩාවේ යෙදුණු හොඳට හුරු පුරුදු තැනකි. රජ සැප විඳිමින් නලඟනන් පිරිවරා නටමින්, විනෝදවෙමින් සැප වින්දනය කළ ස්ථානයකි. මේඝිය හිමිට මේ අඹ උයන දකින විට සිත් ගන්නා සුලු ස්ථානයක් බවට පත්වීමට හේතු වූයේ ඒ අතීත ආත්ම ගණනක වින්දනය කළ හුරු පුරුද්දයි.

මේඝිය හිමිට මෙහිදී සිත එකඟ කර ගැනීමට නොහැකි වී සිත අලවන විවිධ අරමුණු කරා ඉඳුරන් යොමුවූයේ ඒ අතීත අත්දැකීම් සම්භාරය නැවැතත් මතුවීමෙනි. මොන තරම් උත්සාහ කළ ද සිත එක්තැන් කර ගැනීමට නොහැකි විය. කෙලෙස් වර්ධනය කරන විවිධ දර්ශන හා සිතිවිලි තම සිතට ගලාගෙන ඒම වළක්වා ගැනීමට මේඝිය හිමි අසමත් විය.

තොරතෝංචියක් නොමැතිව තම සිතට ගලා ආයේ කාම සිතිවිලිය, ව්‍යාපාද සිතිවිලි ය, විහිංසා සිතිවිලි ය. තම අරමුණ ඉටුකර ගැනීමට නොහැකි බව තේරුම් ගත් මේඝිය හිමියෝ බුදුරදුන් හමුවට ගොස් අඹ උයනෙහි දී තම සිත තුළ ඇතිවූ ඒ වික්ෂිප්ත භාවය පැහැදිලි කළහ. බුදුරදුහු මේ ගමනට කැමැත්තක් ප්‍රකාශ නොකළේත්, මේඝිය හිමිගේ බලවත් ඉල්ලීමට නිහඬව සිට ඔබේ කැමැත්තක් කරන්නැයි පිළිතුරු දුන්නේත්, මේඝිය තෙරුනට මෙබඳු මානසික මට්ටමක් උදාවන බව කල් ඇතිවම දුටු නිසා ය.

අරමුණෙන් අරමුණට පැන පැන යන මේ සිතේ ස්වභාවයත්, සිතේ ඇතිවන සැලෙන ස්වභාවයත්, එක අරමුණක රඳවා තබා ගැනීමට අපහසුවන චපල ස්වභාවයත්, විවිධ අරමුණු කරා දුවන සිත එක අරමුණක තබා ගැනීමේ දුෂ්කරතාවත් පෙන්නුම් කරමින් මේඝිය හිමියනට බුදුරදුහු පහත දැක්වෙන ගාථාව දේශනා කළහ.

ඵන්දනං චපලං චිත්තං
දුරක්ඛං දුන්නිවාරයං
උජුං කරෝති මේධාවී
උසුකාරෝච තේජනං

කරුණාවෙන් හා මෛත්‍රියෙන් තෙත් වූ හදවතක් ඇති බුදුහාමුදුරුවන් ධර්ම දේශනා කළේ මිනිසුන්ගේ හදවතට ය. ඒ ධර්මය මිනිස්සු හදවතින් ම පිළිගත්හ. බුදුරදුන් ධර්මය දේශනා කරන විට අසා සිටි හැම දෙනාම කීවේ” මේ කරුණූ කියන්නේ මට ම ය, මේ කියන්නේ මා ගැන ම ය” කියා ය. හැම කෙනකුගේ ම මනස විනිවිද දැකීමේ හැකියාව බුදුරදුන්ට තිබිණි.

මිනිසා යනු සිතේත්, කයේත් එකතුවකි. සමාජය තුළ ජීවත්වන බොහෝ දෙනා තම ශාරීරික සෞඛ්‍යය ගැන, ශරීරයේ පවිත්‍රත්වය ගැන සිතති. එය අලංකාර කර ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය දෑ කරති. නමුත් මානසික සෞඛ්‍යය ගැන, මානසික පවිත්‍රත්වය ගැන උනන්දුවන අය ඉතා අඩු ය.

සිත යනු පුදුමාකාර බලවේගයකි. මුළු බුදුදහම පදනම් වී ඇත්තේ සිත මත ය. බුදුදහමේ මූලික අරමුණ හිත හදා ගැනීමයි. සංයත සංවර සිත සැප ගෙන දෙයි. අසංවර අසංයත සිත දුක ගෙන දෙයි.

බුදුදහමෙහි දක්වා ඇති ආකාරයට ‘සිත’ පිළිබඳ නිවැරැදි දැක්මක් වෙතත් කිසිදු ආගමක හෝ දර්ශනයක දක්නට නැත. බෞද්ධයින් වන අපගේ මූලික ම අවධානය යොමු විය. යුත්තේ මුළු ජීවිතය ම මෙහෙයවන මේ සිත ඵලදායි අයුරින් සකසා ගන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳවයි.

අපිරිසුදු සිත යනු කුමක්ද? එය පාපකාරී සිතිවිලිවලින් හා කෙලෙස් සිතිවිලිවලින් යුක්ත එකකි. අසීමිත ආශාව, ඊර්ෂ්‍යාව, ක්‍රෝධය, වෛරය හා භීතිය මේ පාපකාරි සිතිවිලිවලට අයත් ය. අසීමිත ආශාව මොන ක්‍රමයකින්වත් තෘප්තිමත් කළ නොහැකි ය. එක ආශාවක් තෘප්තිමත් වූ විට තවත් ආශාවක් පැන නඟියි. සිතේ ස්වභාවයත්, ක්‍රියාකාරිත්වයත් හඳුනා ගැනීම මෙහිදී ඉතා වැදගත්වනු ඇත.

අපි ඇසින් රූප දකිමු. කනින් ශබ්ද අසමු. නාසයෙන් ගඳ සුවඳ විඳිමු. දිවෙන් රස බලමු. කයෙන් ස්පර්ශය ලබමු. මේ සියල්ලම සම්බන්ධ වන්නේ සිතටයි.

ප්‍රභාෂ්වර සිත ප්‍රසන්න සිත බාහිරින් එන කෙලෙස් දූවිලිවලින් කිලිටි වන අයුරු ධර්මයෙහි පෙන්නුම් කර ඇත. පිරිසුදු වතුර වීදුරුවකට දූවිලි ටිකක්, මඩ ටිකක් එකතු වූ විට එය මඩ වතුරක් බවට පත්වෙයි. අපේ සිතත් ක්‍රියාත්මක වන්නේ මේ ආකාරයටයි. කෙලෙස්වලින් තොර සිත පිරිසුදු ය. සිත අපිරිසුදු කරන කිලිටි කරන දූවිලි වර්ග පහක් බුදු දහමෙහි පෙන්වා දී ඇත. ඒවා පංචනීවරණ ලෙස අපි හඳුන්වමු.

කාමච්ඡන්දය, ව්‍යාපාදය, ථීන මිද්ධය, උද්ධච්ච කුක්කුච්චය හා චිකිච්ඡාවයි.

මේ පංචනීවරණ සිතේ ඇති ප්‍රභාෂ්වර ගතිය නැති කරයි.

කාමච්ඡන්දය යනු කම් සැපයට ඇති කැමැත්තයි. රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශවලින් අප ව පිනවීම මෙයින් අදහස් කරයි.

විවිධ පාට වර්ග මිශ්‍ර වතුර බේසමක් තුළින් ඔබගේ මුහුණෙහි නියම ස්වරූපය දැක ගත නොහැකි ය. හේතුව පිරිසුදු ජලයට විවිධ පාට මිශ්‍රවී තිබීමයි.

මේ අයුරින්ම කාමච්ඡන්දයෙන් යුක්ත සිතට කිසිම දෙයක සැබෑ ස්වරූපය හඳුනාගත නොහැකි ය. කුසල් – අකුසල් , පින් – පව් කළ යුත්ත නොකළ යුත්ත අවබෝධ නොවනු ඇත. මේ අනුව කාමච්ඡන්දය මිනිසා අතරමං කරයි. විනාශකාරි මං පෙතකට මිනිසා ඇද දමයි. මාරයාගේ ග්‍රහණයට ඔහු අසුවනු ඇත.

ව්‍යාපාදය – යනු වෛරී සහගත සිතිවිලි ය. කිසියම් පුද්ගලයකු ගැන හෝ කිසියම් වස්තුවක් ගැන හෝ කිසියම් ක්‍රියාවක් ගැන ඇතිවන අපි‍්‍රය ස්වභාවය, විරුද්ධ ස්වභාවය, ව්‍යාපාදයේ මූලික ලක්ෂණයයි.

පෙර සිතිවිලිවලින් වන්නේ අප වඩාත් අයහපත්, අසහනකාරි මට්ටමට පත්වීමයි. තමාටත් , ගෙදරටත්, ගමටත්, රටටත් මෙයින් සිදුවන්නේ, වේදනාත්මක ප්‍රතිඵලයන් ය. නටන වතුර ඇති භාජනයක් තුළින් මුහුණෙහි නියම තත්ත්වය දැකීම දුෂ්කරයි. මේ අයුරින් ම වෛරී ද්වේෂ සහගත සිතින් බලන්නාට කිසිම දෙයක හරි වැරැදි නොපෙනේ.

ථීන යනු සිතේ ඇති අලස බවයි. මිද්ධ යනු සිතිවිලිවල ඇති රෝගී ගිලන් ස්වභාවයයි. එනම් අකර්මණ්‍ය බවයි. මෙම නීවරණය ඇති තැනැත්තා කම්මැලි ය, අලස ය, උදාසීන ය, උදේ කළ යුත්ත හවසට කල්දමයි. කිසියම් පොකුණක හෝ ජල බඳුනක පෙඳ පාසි ඇත්නම්, එයින් අප මුහුණ බැලුව ද නියම ස්වරූපය දැක ගත නොහැකි ය. ඒ අයුරින්ම ථීන මිද්ධ නීවරණය ඇති තැනැත්තාට ජීවිතයේ නියම ස්වභාවය වටහා ගැනීමට නොහැකි වනු ඇත. ගිහි ජීවිතයක් ගත්තත් පැවිදි ජීවිතයක් ගත්තත්, මේ නීවරණයෙන් යුක්ත නම් ඔහුගේ අරමුණ සිහිනයක් පමණි. දියුණුවක් නැත. විමුක්තියක් නැත.

උද්ධච්ච කුක්කුච්ච, උද්ධච්ච යනු සිතේ පවතින නොසන්සුන් බව යි. කුක්කුච්ච යනු පසුතැවීමයි. එනම් කළ වරද ගැන, නොකළ යහපත් දේ ගැන පසුතැවීමයි. මේ දෙකම සිත නොසන්සුන් කරයි. රැලි නැඟෙන සෙලවෙන වතුර බේසමකින් මුහුණ බැලීමට සමාන ය.

හරි වැරැද්ද – කළ යුත්ත නොකළ යුත්ත තේරුම් ගත නොහැකි ය. කරන කියන සියලු දේ බිඳ වැටේ. මොහුගේ ජීවන ගමන අවුලකි. සිත එක්තැන් කිරීම දුෂ්කරයි.

විචිකිච්ඡාව යනු සැකයයි. කිසියම් කරුණක් පිළිබඳ නිවැරැදි අවබෝධය අඩුකමයි. විමුක්තියට , නිවනට බාධාවන ඵලක අටකි.

බුදුරදුන් පිළිබඳ, ධර්මය පිළිබඳ, සංඝයා පිළිබඳ, ත්‍රිශික්ෂාවන් පිළිබඳ, පෙරභවය පිළිබඳ, පසුභවය පිළිබඳ, පෙර පසුභවයන් පිළිබඳ, පටිච්චසමුප්පාදය පිළිබඳ යනුවෙන් මේ සැක කරන ස්ථාන අට දක්වා ඇත.

මෙය බොරවූ මඩ සහිත ජල බඳුනකින් මුහුණ බැලීමට සමාන ය. සත්‍ය දැක ගත නොහැකි ය. විචිකිච්ඡාව තියෙන තාක්කල් ඔහුට නිවන වැසී ඇත.

මේ නීවරණ තුළින් සිතේ මතකය අඩු කරයි. සතිය නැති කරයි. සිත අපවිත්‍ර කරයි. අප කළ යුත්තේ පංච නීවරණවලින් සිත රැක ගැනීමයි. එවිට අප තුළ ඇති වන්නේ නිදහස් සිතක්. නිදහස් සිත සංසාර චක්‍රයට ගමන් නොකරයි. පුනර්භවයක් ලබා නොදෙයි. සියල්ලෙන් නිදහස් වූ සිත අපට උතුම්ම සුවය ලබාදෙනු ඇත.