අයාලයේ ගමන් කරන සිත

බත්තරමුල්ල සිරි සුදස්සනාරාම සදහම්
සෙනසුනෙහි
ප්‍රධාන අනුශාසක ආචාර්ය
මිරිස්සේ ධම්මික හිමි

අප ලැබූ දුර්ලභ වූ මේ මනුෂ්‍ය ජීවිතය අර්ථවත්ව සකස් කර ගැනීමට, එනම් ලෞකික වශයෙන් හා ලෝකෝත්තර වශයෙන් මනා වූ දියුණුවක් ලැබිය යුතුයි. එසේ දියුණුවක් ලබන්නට නම් බෞද්ධ දර්ශනයේ පෙන්වා දෙන ‘සතිය’ හෙවත් ‘සිහිය’ මනා කොට පිහිටුවා ගැනීම අවශ්‍යයයි. අප පසුගිය සතියේ කතා කළා සේ අදත් ‘සතිය’ ගැන තවදුරටත් විමසා බලමු.

ධර්මයේ පෙන්වන රාගය නමැති ඇලීම, දේශය නමැති ගැටීම හෙවත් පටිඝය, මෝහය නමැති මුලාව එනම් අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනත්ත නම් වූ ත්‍රිලක්ෂණ ධර්මය හා දුක්ඛ සමුදය නිරෝධ මාර්ග නම් චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය කෙරෙහි මනා වූ අවබෝධයක් නැතිවීමයි, එනම් මෝහයයි. ඒ අනුව රාග, දෝස, මෝහ සංසිඳුවන්නටත්, බැහැර කරන්නත්, සිත පිහිටුවා ගත යුත්තේ සිහියේ උපකාරීත්වයෙනුයි. සිහිය නැති තැන සිතට ආරම්මණවන රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ හා සිතිවිලි ආදියෙහි ආරම්මණයන්හි දැඩිව ඇලී ඒවා තමා සතු කරගන්නට උත්සාහ කිරීමෙන් බලවත් වූ පාපයන්ට හෙවත් අකුසලයන්ට යොමුවෙන්නට පුළුවනි. පස්, පව්වලට දස අකුසල්වලට පුද්ගලයා යොමු වෙන්නෙ මනා කොට පිහිටුවා නොගත් සිහිය, සිත දමනය කිරීමට උදව් නොදෙන නිසායි. මෙහි දී අප තේරුම්ගත යුත්තේ සිහිය මනාකොට පිහිටුවීම ම සිත මනාකොට පිහිටුවීමක් හැටියට දැකීම ලෙසයි. යම් කෙනෙකුට මනා වූ සිහිය පිහිටුවන්න පුළුවනි නම්, ස්වභාවයෙන් ම සිතේ දමනයක් ඇති වී රාග, දෝස, මෝහාදී කෙලෙස්වල සංසිදීමකට අවස්ථාව සලසාගත හැකියි.

ඒ අනුව පස් පව් දස අකුසල්වලින් බැහැර වී දාන, සීල, නෙක්ඛම්ම ආදී දස පාරමිතාත්, දාන, සීල, භාවනා ආදී දස පුණ්‍ය ක්‍රියා නම් කුසල් මාර්ගයට යොමුවිය හැකියි. එපමණක් නොව ධර්ම මාර්ගයේ සඳහන් කරන සීල, සමාධි, ප්‍රඥා නම් වූ ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයට බැස ගැනීමත් ඒ අනුව විදර්ශනා මාර්ගයෙන් නිවන් අරමුණු කිරීම පිණිසත් කටයුතු කළ හැකියි. මෙහි දී විදර්ශනා මාර්ගය යැයි සඳහන් කරන්නේ පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ යන ධාතු කොටස් හතරත් , රූප, වේදනා, සංඥා, සංකාර, විඤ්ඤාණ යන ස්කන්ධ පංචකයත් ඇස, කණ, නාසය, දිව, ශරීරය, මන කියන ඉන්ද්‍රිය හයත්, අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනත්ත නම් වූ ත්‍රිලක්ෂණ ධර්මයට යටත් කොට නුවණින් බැලීම හෙවත් දැකීමයි. මනා වූ සිහිය පිහිටුවීමෙන් සිතට හා සිත සමඟ පවත්නා සිතිවිලිවලට විදර්ශනාව වැටහෙන්නට ආරම්භ වෙනවා. මනාව පුරුදු කරන ලද සතිය හෙවත් සිහියට ධාතු ස්කන්ධ ආයතනයන්ගේ ඇති අනිත්‍ය බව, දුක්සහගත බව හා තමාගේ වසඟයේ නොපවත්නා හෙවත් ස්ථිරයමක් නොවන බව වැටහෙන්නට පටන් ගන්නවා. මෙතෙක් ඉතා කෙටියෙන් සඳහන් කළේ මේ සතිය හෙවත් සිහිය මනාකොට පුරුදු කර ගැනීමෙන් ධර්ම මාර්ගයේ දී මොනතරම් ස්වයක් ලබාගන්නට හැකි ද? ඒ වගේ ම දුකින් නිදහස්වීම නම් වූ නිවන අරමුණු කරගන්නේ කෙසේද? යනුවෙනුයි.

ආනාපාන සතියේ පෙන්වූ ආශ්වාස, ප්‍රශ්වාසය දකිමින් සිහිය පිහිටුවීම. ඒ වගේ ම දීර්ඝ හා කෙටි ආශ්වාස, ප්‍රශ්වාසය කෙරෙහි මනාකොට සිහිය පිහිටුවීම. ආශ්වාසයේ මුල මැද අග මනාකොට දකිමින් සිහිය පිහිටුවීම. ශරීරය සංසිදුවමින් කරන හා සිදුවන ආශ්වාසය, ප්‍රශ්වාසය කෙරෙහි සිහිය පිහිටුවීම යනුවෙනි. මේ ආකාරයෙන් ආශ්වාසය, ප්‍රශ්වාසය මුල්කොට ගෙන සතිය හෙවත් සිහිය පිහිටුවන්නට අභ්‍යාසය සිදු කරන හෙවත් පුරුද්ද පුහුණුව ලබන ඕනෑම කෙනෙකුට නිරන්තරයෙන් තමාගේ සිත ගැන අවධියෙන් සිටින්නට පුරුද්ද හෝ පරිණත බවක් සැලසෙනවා.

මෙහි දී යම් කෙනෙක් මෙවැනි වූ ප්‍රශ්නයක් අසන්නට පුළුවනි. ඔළුවේ දහසක් කටයුතු තබාගෙන, කරන්න අපහසු තරම් වැඩකටයුතු මේ අත් දෙකකින් කරන කාර්ය බහුල යම් කෙනෙකුට ඔය සිතේ ක්‍රියාවන් පිළිබඳව කොහොමද මනා වූ සිහියක් ඇති කර ගන්නේ කියා. මෙහි දී අප තේරුම්ගත යුතු අවස්ථාව මෙයයි, ඔබ අප එදිනෙදා ජීවිතේ වැඩකටයුතු කරන විට ඒ කරන ක්‍රියාවෙහි සිහිය පිහිටුවාගෙන කළ යුතුයි. ආශ්වාසය, ප්‍රශ්වාසය කෙරෙහි සිහිය පිහිටුවාගන්නට අභ්‍යාසය කිරීමෙන් අප ඉගෙන ගත්තේ හෙවත් පුහුණුව ලැබුවේ එයයි. කරන ක්‍රියාව කෙරෙහි සිත පිහිටුවාගෙන හෙවත් සිහිය පිහිටුවාගෙන කටයුතු කරන්නට ඉගෙන ගැනීමයි. එසේ සිහිය පිහිටුවාගෙන කටයුතු කරන විට හැකිතාක්දුරට රාග හා ද්වේෂයෙන්, එනම් දැඩි ආශාවන්ගෙන් හා ගැටීමෙන් බැහැර වී දානය, සීලය ආදී යහපත් වූ ක්‍රියාවකට යොමුවීමෙන් කටයුතු කිරීමයි. සරලව සඳහන් කරනවා නම් කුමක් හෝ පවක් නොවන අකුසලයක් නොවන යහපත් වූ ක්‍රියාවක යොමුවීමයි. එසේ නම් ඔබ දහසක් වැඩකටයුතු ඔළුවෙ තියාගෙන කටයුතු කරනවයි කියන වෙලාවක පවා, ඒ කටයුතු පාපයක් නොවෙන්න, වැරැද්දක් නොවෙන්න, අකුසලයක් නොවෙන්න, ඔබ ඒ සඳහා මෙහෙයවන්න මේ අභ්‍යාසය ලත්, පුරුද්දලත් හෙවත් භාවිත සිතට පුළුවන්කම ලැබෙනවා.

අභාවිත සිතක් නම්, එනම් කරන කියන දෑ පිළිබඳ අවබෝධයක් නැති, මනා වූ සතියක් නැති, සිතක් නම් පවතින්නෙ, ඕනෑම වෙලාවක තමාගේ ජීවිතයෙන් එනම් පාපයක් හෝ අකුසලයක් විය හැකියි. දැඩි ආශාවන් මතුවීමෙන් ඇස, කණ, නාසය ඉන්ද්‍රියන් ඔස්සේ බලවත් වූ පාපයන්ට යොමුවිය හැකියි. ජීවිතය පවත්වන විට ඇස, කණ, ආදී ඉන්ද්‍රියන්ට අරමුණුවන රූප, ශබ්ද, ආදී ආරම්මණයන් හි විටක බලවත් ලෙස ඇලීමෙන් පස්, පව්, දස අකුසල්වලට යොමුවිය හැකියි. තවත් විටක ඉන්ද්‍රියන්ට අරමුණුවන රූප ආදී අරමුණුවල අකැමැති යැයි පවසා ඒවායේ ගැටීමෙන් තරහව, වෛරය, ක්‍රෝධය ඇතිකර ගැනීමෙන් මහත් වූ විපතක් ද ඇති කරගත හැකියි. එනමුත් මනාකොට සිහිය පිහිටුවන්නට ඉගෙන ගත් පුද්ගලයෙක්, අපමණ වැඩකටයුතුවල යෙදී සිටියත් පාපයක් නොවන්නට වැරැද්දක් නොවන්නට එම කටයුතුවල යෙදෙන්නට අවස්ථාව සලසා ගන්නේ ය. මනාකොට සිහිය පිහිටුවාගත් සිත පුද්ගලයා ඕනම කටයුත්තක නිවැරැදි මාර්ගයේ ගෙනයනවා. මනාකොට සිහිය පිහිටුවා ගන්නට පුරුදු නොකළ පුද්ගලයා තමාගේ කටයුතුවල දී නියම මාර්ගයේ ගෙන නොගොස්, ඕනෑම වෙලාවක මහා අනතුරකට වැටීමේ අවස්ථාවක් පවතී.

මේ නිසා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සතිපට්ඨාන සූත්‍ර දේශනා විවරණයේ දී ආශ්වාස, ප්‍රශ්වාසය මුල්කොට ගෙන අපට පෙන්වා වදාළ සිහිය පිහිටුවීම හෙවත් සතිය යහපත් වූ චරිතයක් හෙවත් ජීවිතයක් ඇතිකරගන්නට බලාපොරොත්තුවන ඕනෑම අයකුට මනා සේ උපකාරක ධර්මයක් බවට පත්වෙනවා.

ආනාපාන සති කතාවේ ම කෙළවර දැක්වූයේ,

“පස්සම්භයං ඛාය සංඛාරං
අස්සසිස්සාමිති සික්ඛතී
පස්සම්භයං ඛාය සංඛාරං
පස්සසිස්සාමිති සික්ඛතී”

“ශරීරය සංසිදුවාගෙන ආශ්වාස, ප්‍රශ්වාස කරන්නේය යනුවෙනි. මින් අදහස් කරන්නෙ අපේ සිත මනාකොට දමනයකට එන විට මුළු ශරීරය ම නිවුණු බවක් සැහැල්ලු වූ බවක් හැටියට දැනෙන බවයි. එය සිදු වුණේ කොහොමද? මනා වූ සතියෙන්, ඇලීමක් හෝ ගැටීමක් වැනි අරමුණකට සිත යා නොදී ආශ්වාසය, ප්‍රශ්වාසය කෙරෙහි ම සිහිය පිහිටුවා තබා ගැනීමයි.

බාහිර අරමුණුවලින් තොරවීමත්, මනසෙහි රැඳී පවතින සංචේතනාවලින් සිතෙහි ගැබ්ව පවතින චේතනාවලින් මේ සිත ව්‍යාකූල තත්ත්වයට පත්නොවීම නිසා සිතෙහි සංසිඳීමක් සංවරයක් ඇති වෙනවා. එම ස්වභාවය හැදුණ මනා කොට ඇතිකරගත් සිහිය නිසාය. බාහිර ආරම්මණ හෙවත් ඇලීම් ගැටීම්වලින් සිත සංසිදීම නිසා, සිතට විවේකයක් ලැබෙනවා. මේ අත්දැකීම ඔබ හැම කෙනෙකුට ම තියෙනවා, එනම් සිතෙහි යහපත් වූ සිතිවිල්ලක් නිසා සතුටක් ඇති වුණාම මුළු ශරීරයට ම දැනෙන බව දැනෙන්නට පටන් ගන්නවා. ඒ වගේ ම අසතුටක් ඇති වුණොත් ඒ අසතුට, අමනාපය, තරහව, නොඉවසීම, කේන්තිය ආදී වශයෙන් හඳුන්වන්නට පුළුවනි. බාහිර අපට ඇස්, මුහුණ, තොල්, මුඛය, මස්පිඩුවල පටන් මුළු ශරීරයම අර අසතුට සකස් වූ සිත පෙනෙන්නට හෙවත් මතුවෙන්නට පටන් ගන්නා බව පැහැදිලිය. එසේ නම් මනා වූ සිහිය පිහිටුවා ගැනීම නිසා රාග, ද්වේෂ ආදී හෙවත් තද ඇලීම්, ගැටීම්වලින් බැහැරවෙන විට සිතේ ඇතිවන සංසිඳීම හෙවත් සැහැල්ලු බව මුව ශරීරයට ම දැනෙන්නට පටන් ගන්නවා. ඔබට මේ වගේ දෙයක් දැනෙන්නට පුළුවනි. දවසට ම ආහාර ටිකක් නොගත්තත් සිතේ ඇති වූ නිවීමම මට ලොකු ස්වයක් දැනෙනවා යනුවෙනි. එහෙත් සිහිය පිහිටුවා ගන්න බැරි සිත අසංවරව හැසිරී, තද ආශාවන්, ආවේගයන් හා තරහව, වෛරයෙන් පිරිපුන් වුණොත් දවස් දෙක, තුනක්, වුවත් කුසගින්නක් දැනෙන්නෙ නැත්තේ, රසවත් වූ ම ආහාර තමාගේ ඉදිරියේ තිබුණත් ආහාර ගැනීමට ඕනෑකමක් ඇති නොවන්නේ අර ගැටීම් නම් වූ බලවත් වූ ආවේගයන් මුදුන්පත්වීම නිසාය.

විටෙක සිතෙහි ඇතිවන සංසිඳවීම නිසා ලබන කායික, මානසික ශක්තිය අප සුවපත්ව තබා ගන්නවා. තවත් විටෙක බලවත් ලෙස ඇතිවන ආවේග හෙවත් ගැටීම් නිසා අකැමැති අරමුණුවල ඇතිවන ආවේගකාරී, කායික, මානසික ශක්තීන් ද අප වියවුල් ස්වභාවයට පත්කරනවා. මේ නිසා යහපත් වූ ම ක්‍රියාවලිය විය යුත්තේ, අපේ සිත සංසිඳුවාගෙන ප්‍රීති සුඛයෙන්, කයත්, මනසත්, පවත්වාගැනීම නොවේද? එවිට යහපත් වූ චරිතයකට දැනෙන්නෙ මහා ධනයක් නැති වුණත් ලෝකයා කියන මුතු, මැණික්, රත්තරන්, ශරීරයේ පටලවාගෙන නොසිටියත් සිතේ සතුට ලද දෙයින් සතුටුවෙමින් නිවැරැදිව ජීවත්වීමයි. එසේ නොමැති වුණොත් මේ අයාලේ ගමන් කරන සිත අපට බොහෝ දුක් විපත්ති ගෙන දෙනවා.

තවත් කොටසක් සැප්තැම්බර් 05 අවඅටවක පෝදා පත්‍රයේ පළවේ.

දීපා පෙරේරා

පසුගිය සතියෙන් - සිතේ දමනයට සතිය