කෙලෙස් පිරි සිත නුවණින් දැකීම

ශ්‍රස්ත්‍රපති, රාජකීය පණ්ඩිත
කුකුල්පනේ සුදස්සී හිමි

අධි ඇසළ පුර පසළොස්වක පත්‍රය හා සම්බන්ධයි ( උපන් අකුසලය ප්‍රහාණය කළ යුත්තේ කෙසේද?)

මනෝභාවය වෙනස් කරන්න නම් තමාගේ සන්තානයෙහි ක්ලේශයන් යටපත් කරන්න ඕන. සතිය මුල් කරගෙන ප්‍රඥාව එතැන යෙදෙන්න ඕන. ප්‍රඥාව අවධිවෙන්නේ නිකම්ම නොවේ. එයටත් ක්‍රමයක් තිබෙනවා. ඒ තමා සතිපට්ඨාන සූත්‍රයේදී චිත්තානුපස්සනාවේ කියාදෙන උපන් අකුසල් ප්‍රහාණය කරන ආකාරය.

රාග සිතක් ඇති වූ විට සෘජුවම ඒ තුළ සිහිය පිහිටුවා ගෙන ඉන්න කියනවා ‘මට රාග සිතක් ඇතිවුණා’ කියා. එසේ කරනවිට හේතුවටයි සිත යොමු කරන්නේ. අරමුණට නොවේ. රාගය ඇතිවුණේ කාන්තාවක් නිසාද? පුරුෂයෙක් නිසාද? වෙන දර්ශනයක් නිසාද? ශ්‍රවණයක් නිසාද? පි‍්‍රය ආරම්මනය දෙස නොවේ දැන් බලන්නේ. සෘජුවම මනෝභාවය දෙස අවධානය යොමු කරනවා. එසේ අවධානය යොමුකරන විට අපට තේරෙනවා මේ රාග සිත හටගන්නා හැටි වර්ධනය වන හැටි, මොන ආකාරයට හිතනකොටද එය වර්ධනය වෙන්නේ, මොන ආකාරයට හිතනවිටද එය යටපත් වෙන්නේ කියා පෙනෙනවා. ඒ ක්‍රමය හඳුනාගත් විට මේ මේ හේතු නිසා රාග සිත වැඩෙනවා. මේ හේතුª නිසා රාග සිත සමනය වෙනවා, මෙහෙම හිතුවාම රාගය අවම වෙනවා කියා තේරුම් ගත්විට ඒ අවම වෙන පැත්තට අවධානය යොමු කරන්න පුළුවන්. ඒ නිසා කාලයක් එය ප්‍රගුණ කරන විට අපට සරාගී අරමුණු අතරේ වුණත් රාගය ඇති නො කරගෙන ඉන්න පුළුවන්. ද්වේෂ ඇති කරගන්නා අරමුණු අතරේ ද්වේෂය ඇතිකර ගන්නේ නැතිව ඉන්න පුළුවනි. ඒක තමා විදර්ශනාව. ඒ විදර්ශනා ක්‍රමයෙන් තමා සම්පූර්ණ වෙන්නේ.

අපේ මනෝභාවය තමා කුසලයක් හට ගන්නවාද? අකුසලයක් හට ගන්නවාද කියා තීරණය කරන්නේ. සමථයකදී කරන්නේ අරමුණ වෙනස් කරලා මනැස සන්සුන් කරනවා. යම්කිසි කෙනෙක් පිළිබඳව රාගය ඇතිවනවිට ඒක වෙනස් කරලා බුදුරජාණන් වහන්සේ සිහි කරනවා. එවිට රාගය යටපත්වෙලා බුදුගුණ තුළින් සිත සැනසෙනවා.

නමුත් ප්‍රඥාව මුල්කොට විදර්ශනාව වඩන විට එසේ හානි නොවී රාගි අරමුණු යට කරගන්න පුළුවන්. එයින් හැඟවෙන්නේ නැහැ සමථ ක්‍රමය ඕන නැහැ කියලා. සමහර අවස්ථාවකදී සමථය උදව් කරගන්න ඕන විදර්ශනාවට යනතෙක්. නමුත් විදර්ශනා ක්‍රමය පුහුණු කරගත් පසු අනෙක් අයට රාගය ඇතිවෙන අවස්ථාවලත් රාග සිතක් නැතුව ඒ පිරිස මැදම ඉන්න පුළුවන්කම තිබෙනවා. ද්වේෂය ඇතිවෙන හේතු තිබෙන තැන්වල ද්වේෂය ඇති නොකරගෙන ඉන්න පුළුවන්.

දිනක් සිතුල්පව්වේ අට්ඨික සංඥාාව වැඩු එක් හිමිනමක් හිටියා. උන්වහන්සේ දීර්ඝ කාලයක් සමථයක් ලෙස අට්ඨික්ක සංඥා පුරුදු කළා. ඒ පුහුණුවත් සමඟ උන්වහන්සේ විදර්ශනාවද පුරුදුකර තිබුණා. දිනක් උන්වහන්සේ සිතුල්පව්වේ සිට අනුරාධපුරයට වැඩියා. තවත් කාන්තාවක් සැමියා සමඟ අමනාපවෙලා මාපියන්ගේ ගෙදර යනවා අනුරාධපුරයේ සිට සිතුල්පව්වට. මේ දෙදෙනා එක් හුදෙකලා මාර්ගයකදී මුණ ගැහෙනවා. මුණගැසුන විට මේ කාන්තාව බොහෝම සරාගි ලෙස දත් පෙන්වා අර හිමියන් සමඟ හිනාවුණා. ඒ හිනා හඬ ඇසී ඒ භික්ෂුව හිස ඔසවා අර කාන්තාව දෙස බැලුවා. එවිට උන්වහන්සේ දැක්කේ ඇයගේ දත් ටික. දීර්ඝ කාලයක් පුහුණු කළ අට්ඨික්ක සංඥාවත් සමඟ මනැස ඒකාග්‍රවුණා. ඒ තුළම උන්වහන්සේ විදර්ශනා වැඩුවා. විදර්ශනා තුළින් එතැනම අනාගාමි ඵලයට පත්වුණා. වෙන කෙනෙකුට නම් හුදකලා මාර්ගයක තරුණ කාන්තාවක් සරාගි ලෙස තමා දෙස බලා හිනාවුණාම රාගය ඇතිවෙන්න පුළුවන්. ඒ රාගය ඇතිවෙන්න පුළුවන් අවස්ථාවේ ඒ හිමියන්ට වීතරාගය ඇතිවුණා. කුමක් නිසාද? හරියටම මූලය හඳුනාගත්ත නිසා. යම් අකුසල ධර්මයක් තමාගේ මනසේ අවධිවන විට එය දකින්න පුළුවන්. මේ හිමියන්ද දීර්ඝ කාලයත් සමථය වඩා තිබුණා. ඒ ඔස්සේ තමා විදර්ශනාවට ගියේ.

ඒ වගේම සෘජුවම විදර්ශනා වැඩූ ස්වාමින් වහන්සේලාත් ඉන්නවා. දීර්ඝ කාලයක් මුළුල්ලේ එක් හිමිනමක් රාගයෙන් පීඩා විඳිනවා. උන්හන්සේ දීර්ඝ කාලයක්ම මනැස සන්සුන් කරන්නට උත්සාහ කළා. සිතේ කිසිම සන්සුන් බවක් ඇතිවුණේ නැහැ. එක් දිනක් උන්වහන්සේ කල්පනා කරනවා මෙහෙම මහණකම් කරලා මොකටද? රාග සිතකින් පීඩා විඳ විඳ මහණකම් කරන්නේ නැතුව එක්කෝ මම සිවුරු හැර යන්න ඕන. නැත්නම් ජීවිතය නැතිකර ගන්න ඕන. සිවුරු හැර යනවාට වඩා හොඳයි මහණ ජීවිතයේදීම ජීවිතය නැතිකර ගන්න එක. නමුත් ඉන් පස්සේත් නැවත ඉපදීමක් උරුමයි. නැවත සුගතියක උපදින්නනම් කුසල් අරමුණක් සිහිකර ගන්න ඕන. මට මොකක්ද සිහිකර ගන්න තිබෙන කුසලය කියලා තමාගේ ජීවිතය පිළිබඳව ආවර්ජනා කර බලද්දී දැනුනා මොනතරම් රාග සිතින් තමන් පීඩා වින්ඳත් තමා සමාදන් වූ සිල් බිඳී නැහැ. මනැස ව්‍යාකූලයි තමයි. නමුත් ශික්ෂාපද ආරක්ෂා වෙලා. කයින් වචනයෙන් ඒවා ක්‍රියාත්මක කරලා නැහැ. ඒ නිසා උන්වහන්සේට ලොකු සතුටක් දැනුනා තමාගේ සීලය ගැන. ඒ සීලය ගැන ඇති වූ සතුටත් එක්ක උන්වහන්සේ කල්පනා කරනවා එහෙනම් තව එක පාරක් මම උත්සාහ කර බලන්න ඕන මේ රාග සිත දුරු කරන්න කියලා උන්වහන්සේ සොහොන් පිටියකට ගිහිල්ලා හැබෑම මළකඳක් දෙස බලාගෙන අසුභ සංඥාව වඩන්න තීරණය කළා.

දිනක් මිනී අතහැර දැමු සොහොනකට ගියා. සොහොනේ තැන තැන මිනි දාලා සත්තු කාලා ඇටකටුද, මස් වැදිලිද, හිස් කබල්ද තැන තැන. වැස්ස වැහැලා ඒවා පොඟලා මුළු පරිසරයම දුඟදයි. මේ හිමියන් ඒ දුඟද පරිසරය දරාගෙන ටික ටික සොහොනේ මැදට ගියා. මැදට ගියාම උන්වහන්සේ දැක්කා එක මළකඳක් ඉදිමිලා කුණුවෙලා තනිකරම මළමිනිය වැහෙන්න පණුවෝ උතුරනවා. ස්ත්‍රියක්ද, පුරුෂයෙක්ද කියා සොයාගන්න බැරි තරමට වෙනස් වෙලා. උන්වහන්සේ කල්පනා කළා මෙම මළකඳ හොඳයි මට අසුභය වඩන්න කියා එතැනට වෙලා මේ කයත් මගේ කය වගේ තිබුණ එකක්. මේක අද කුණුවෙලා තිබෙන්නේ. මගේ කයත් යම් දිනෙක මේ ලෙසම කුණුවෙනවා නේද? කියා සංසන්දනය කරමින් අසුභ සංඥාව වඩමින් ඉන්නවිට එකපාරමට දැක්කා දිගැටි කෙස් රොදක් තිබෙනවා. දිගැටි කෙස් රොදක් තිබෙන්නේ ස්ත්‍රියකට. හඳුනාගත්තා මේ ස්ත්‍රියකගේ මළකඳක් කියලා. ස්ත්‍රිය කියන සංඥාව ඇතිවෙනවිටම උන්වහන්සේට රාග සිත මතුවුණා. දැන් ඔක්කාරයත් නැහැ. දුගඳත් නැහැ. පිළිකුලක් දැනෙන්නේ නැහැ. සුභ සංඥාව මතුවුණා. ඒ සමඟම උන්වහන්සේ වික්ෂිප්ත වුණා. ඒ වික්ෂිප්තභාවයක් සමඟම ළඟ තිබු ගහක් ළඟ වාඩි වුණා. වාඩිවෙලා අසුභය වඩන එක පැත්තකින් තියලා මට මේ මොකද වුණේ. මට කොහොමද රාග සිතක් ඇතිවුණේ. මේ ඉතාම දුර්ගන්ද පණුුවෝ රැඳුණු මේ මළකඳ ගැන සිහිබුද්ධිය තිබෙන කෙනෙකුට රාගය ඇතිවන්න පුළුවන්ද? මට කොහොමද රාගය මතුවුනේ කියලා සෙවුවා. මෙතෙක් කල් රාග සිත දුරු කරන්නට අසුභය වැඩූ එක. අද කළේ අසුභය වඩන්නේ නැතිව රාග සිත ඇතිවුණේ කොහොමද කියා සෙවීමයි. මළකඳ ගැන නොවේ රාග සිත ඇතිවුණේ. මළකඳේ දුටු කෙස් රොදෙන් ස්ත්‍රි සංඥාව එනකොටම මනසින් මැවුනා උන්වහන්සේ කැමැති ස්ත්‍රි සංඥාව. ඒ ස්ත්‍රි සංඥාව සමඟයි රාගය මතුවුණේ. ඒක නැවත නැවත ආස්වාදයන කරන විට රාගය උස්සන්න වෙනවා. මෙහෙම කල්පනා කරන විට දැනුනා මේ රාග සිත මොනතරම් අපිව මුලා කරනවාද කියලා. ඒ රාග සිත නැති දේ ඇතිකරලා පෙන්වනවා. ඇති දේ නැති කරනවා. මේ මළකඳ කුණුගඳ, අප්‍රසන්නභාවය සියල්ලම යට කළා. නැති ප්‍රසාදයක් සිතින් මතුකළා. මේ ආකාරයට නේද මනසේ ගොඩනැඟෙන යම්කිසි සංඥාවක්, විපල්ලාසයක්, චිත්ත විපල්යාසයක්, දිට්ඨි විපල්යාසයක් (විපල්යාසයක් කියන්නේ විකෘතිවීමක්) ඇති කරගන්නවා. ඒ විකෘති විපල්යාසයක් විසින් මවනවා යම්කිසි අවස්ථාවක්. එයින් මනෝභාවය ක්‍රියාත්මක වෙනවා. ඒ සමඟම වැටහෙන්න ගත්තා මේ සරාගි චින්තනය ගොඩ නැඟුනාට පස්සේ අපේ මනැස කොතරම් අඳුරු වෙනවාද? කෙතරම් මුලා වෙනවාද? අනන්ත සසරේත් මට වැරුදුනේ මෙතැන නේද? ලෝකයේ තිබෙන දේට නොවේ මගේ මනැස මවාදෙන දේටයි මම රැවටුනේ කියලා දකිනවිට රාගය ඇතිවෙන්නේ කොහොමද? රාගය දුරු වෙන්නේ කොහොමද? ඒකේ මූලය මොකක්ද? මේ හැම දෙයක්ම නිවැරැදිව දකිනවා. මේකට තමා පජානාති කියන්නේ. (පජානාති - හේතුව ඵලය වශයෙන් මූලය වශයෙන් ඇතිවීම නැතිවීම හරියටම දකීම) උන්වහන්සේ හරියටම රාගයේ ස්වභාවය දකිනවිටම සියලු කෙලෙසුන් නසා අරහත්වයට පත්වුණා. දැන් උන්වහන්සේ ඒ උපන් රාගය දුරුකළේ සමථය මුල්කොටගෙන නොවේ. මෙහිදී සෘජුවම තමන්ගේ සන්තානයේ ඇතිවෙන රාගය දෙස ප්‍රඥාවෙන් සිහිනුවණින් බලනවා. හරියටම එහි හේතුඵලය හඳුනා ගත්තා. සරාගි අරමුණු ගොන්නක් අතර වුවත් ක්ලේෂයන් යටපත් කරගෙන නැඟී සිටින්නට හැකියාව ලැබෙනවා.

මේ ආකාරයට තමා බුදුදහමේ ප්‍රධාන ලෙස උපන් අකුසල් ප්‍රහාණය කිරීමට සමථය හා විදර්ශනාව උපයෝගි කර ගන්නට කියා දෙන්නේ. සරලව කියනවා නම් ප්‍රත්‍යය වෙනස් කිරීමෙන් හා හේතුව වෙනස් කිරීමෙන් උපන් අකුසල් දුරු කරන්න පුළුවන්.

නයනා නිල්මිණි